شعر های زنان و دختران ترکمن هنگام بافت قالی

هنگامی که نخستین گل قالی را شروع کردند، دسته جمعی می خوانند:

قیزلار گِلینگ گُل ثالینگ ........... گُل اوثتینه گل ثالینگ
دوثلار یارلار گلندا ........... ثارقی داقیب پؤل آلینگ

ترجمه
دخترها بیایید بر روی قالی نقش بزنید، نقش های فراوان بزنید، آنگاه که دوستان و یاران آمدند، نخ به بازویش ببندید و شادمانه بگیرید.*

* نخ به بازو بستن رسمی است که هنگام بازدید دوستان به عمل می آید و آنها نیز به خاطر تشویق بافندگان، در انجام کاری که شروع کرده اند، مبلغی پول می دهند.

تاریخچه فرش ترکمن

در دنیای کشفیات پیشرفته هنر دست بشریت، تکنیک تولید فرش جایگاه ویژه ای دارد. در گستره تاریخ، تکامل و توسعه فرش یکی از نشانه های هنر دست شرق شد. در شرق هیچ فرآورده دیگری جز فرش این چنین با این شدت بر غرب تسلط نیافت. امروزه این فرش در محیط جغرافیایی گسترده ای بافته می شود. دراین عرصه اگر شرق آسیا را مستثنی کنیم، تولید آن از آسیای صغیر شروع و تا سمرقند و مرزهای چین پایان می یابد. تعیین دقیق اینکه تولید فرش در شرق در چه زمانی، کجا و به دست چه کسی برای نخستین بار بافته شده یا در حقیقت اختراع شده، معلوم نیست.

تاریخچه فرش ترکمن

در دنیای کشفیات پیشرفته هنر دست بشریت، تکنیک تولید فرش جایگاه ویژه ای دارد. در گستره تاریخ، تکامل و توسعه فرش یکی از نشانه های هنر دست شرق شد. در شرق هیچ فرآورده دیگری جز فرش این چنین با این شدت بر غرب تسلط نیافت. امروزه این فرش در محیط جغرافیایی گسترده ای بافته می شود. دراین عرصه اگر شرق آسیا را مستثنی کنیم، تولید آن از آسیای صغیر شروع و تا سمرقند و مرزهای چین پایان می یابد. تعیین دقیق اینکه تولید فرش در شرق در چه زمانی، کجا و به دست چه کسی برای نخستین بار بافته شده یا در حقیقت اختراع شده، معلوم نیست.

فرش ترکمن

سوابق تاریخی فرش ترکمن
ترکمن های ایران در منطقه ترکمن صحرا واقع در مرز شمالی ایران و جمهوری ترکمنستان و همچنین در قسمت شمال شرقی خراسان زندگی می کنند. اغلب ترکمنهای ایران را طوایف یموت، گوکلان، سالیر و همچنین ساریق و تکه تشکیل می دهند.
مردم ترکمن اگر چه اصالت خود را حفظ کرده اند، سنتهای فراوانی را چه در جنگهای قبیله یی، چه در جنگ با همسایگان و چه تحت تأثیر فرهنگ های مسلط همسایگان از دست داده اند، به طوری که پیگیری تاریخ آنان کار آسانی نیست.
این قوم بیش از هر کالایی به فرش های خود علاقمند بوده و آنها را به شکل ها و اندازه های گوناگون می بافته اند تا نیازهای متنوع زندگی کوچ نشینی و نیمه کوچ نشینی را برآورد، نمادهای آن نوع زندگی را یادآوری کند و مایه ی شادی زندگی کوچ نشینی باشد.
بنیاد اقتصادی زندگی اغلب ترکمن ها، مثل همه ی عشایر، دامداری است. با وجود این، اوضاع جغرافیایی و سیاسی گاه امکانات بهتری مثل کشاورزی را فراهم می آورد. زنان عشایر و از جمله ترکمن ها در انواع بافته ها چنان کاردان و مسلط بودند که با ساده ترین ابزارها مجموعه ی متنوع و شگفت انگیزی را ایجاد می کردند که گاه، به ویژه هنگام عروسی، بر روی شتر و اسب به نمایش گذاشته می شد. در عین حال، همین فرش ها، هر اندازه با دقت و زیبا بافته شده بود، زیر دست و پا و در زندگی گذرا و ناپایدار و در عین حال پر غرور و حادثه ی ترکمن ها از بین می رفت. به همین دلیل، تنها نمونه هایی باقی مانده است که یا پیشامد یا دست بیگانه یی که با اعجاب و تحسین به سوی آنها رفته، انواع قابل توجهی را از گزند روزگار نگه داشته است. کهنه ترین این نمونه ها از قرن دوازدهم هجری (هیجدهم میلادی) عقب تر نمی رود، و به همین دلیل، تاریخ قالی ترکمن اساساً روشن نیست.
از میان قبایل مختلفی که قالیبافی در آنها رواج داشته است (در قرون گذشته) فقط نام سه قبیله کهنه به جای مانده که از قالیبافی آن سختن رفته است: سالور، چدر (جولدر، دولدر) و ایمدلی (ایمور، المور).
کهنه ترین و عمده ترین قالی های ترکمن از قرن نوزدهم میلادی، باقی مانده است. در عین حال که بافت قالی در بین برخی از قبایل ترکمن تأیید نشده است، چندین قبیله که قدیمتر، بزرگتر و نیرومند تر از همه هستند قالی می بافته اند.
ایل های بزرگی چون سالور، تکه (که منشعب از ایل سالور است)، ساریک، یموت و ارساری و چدر از قدیمترین ایلاتی بوده اند که قالیبافی در آنها رواج داشته است و هر کدام از آنها نقوش مربوط به قبیله خود (توتم) داشته اند.
تاریخ قالی ترکمن انعکاسی از تاریخ این قوم است. همچنان که در مورد تاریخ هیچ قبیله یی نمی توان با اطمینان سخن گفت، بیان تاریخ قالی ترکمن نیز خالی از اشکال نیست الگوی کلی قالی ترکمن نشان از تحولات شدید ندارد، زیرا به صورت نقش های تکراری باقی مانده است. این نقش ها در ایران بیش از ششصد سال سابقه دارند و در بسیاری از مینیاتورهای قرن هفتم هجری به بعد منعکس شده اند. از آنجا که کهن ترین قالی به دست آمده ی جهان نیز دارای نقش های تکراری است، باید پذیرفت که نقش های ترکمنی در یک مرحله ی ابتدایی باقی مانده اند.

زندگینامه استاد نیاز محمد نیازی (پدر فرش ترکمن)

نیاز محمد نیازی که به پدر فرش ترکمن معروف است، فرزند اراز محمد، در سال 11/1/1303 در گمیشان متولد شد. در آن سال‌ها پدر وی تاجر بود و از طریق دریای خزر با کشتی باربری خود به بنادر حاشیه دریای خزر از جمله بندر انزلی، آستاراخان (هشترخان)، باکو تردد می‌کرد و یکی از تاجران مشهور آن زمان بود. استاد نیازی تحصیلات ابتدایی خود را در دوره رضا شاه در مدرسه پهلوی گمیشان گذراند و در سال 1355 با خانواده خود به‌گنبد کوچ کرد و در این شهر ساکن شد. وی در گنبد وارد بازار کار شد و به رنگریزی نخ مشغول گردید و بعد‌ها رسما وارد بازار فرش شد.
علت و انگیزه گرایش وی به ‌فرش و احیاء نقش‌های فرش ترکمن، شرکت در نمایشگاه فرش تهران در سال 1356 بود. وی در آن نمایشگاه با یک ترکمن افغانی آشنا می‌شود و او می‌گوید که در کار صادرات فرش ترکمن به‌ آلمان است و فرش‌های ترکمن با توجه به نقش و اصالت خود در آلمان مشتریان زیادی دارد. استاد نیازی به‌ دنبال این ملاقات به اهمیت فرش ترکمن پی می‌برد. وی آنگاه فرش ترکمن و نقوش آن را با دقت مطالعه می‌کند و پی می‌برد که هر یک از طوایف ترکمن نقش‌های خاص خودشان را دارند و به‌دنبال آن به‌فکر احیاء نقش‌های فرش می‌افتد و مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای انجام می‌دهد و متوجه می‌شود 811 نقش فرش در بین طوایف و تیره‌های قوم ترکمن وجود دارد و بعد به‌ فکر احیاء این نقش‌ها می افتد.